وقتی در مورد داروهای دیابت صحبت می‌شود، ممکن است انسولین یا داروهای دیگری را که با تزریق دریافت می‌شود، تصور کنید. اما داروهای دیگری نیز وجود دارند که می‌توانید بخورید یا حتی استنشاق کنید. پزشک‌تان دقیقاً چیزی را که شما نیاز دارید مد نظر قرار می‌دهد، و این ممکن است شامل بیش از یک نوع دارو باشد. هدف این است که شما بهترین شکل کنترل قند خون را داشته باشید و داروهای خوراکی به راه‌های مختلفی این کار را انجام می‌دهند. این مطلب به بررسی مکانیسم اثر یا نحوه عملکرد برخی داروهای دیابت، عوارض و نحوه مصرف‌شان پرداخته است.
آکاربوز (پریکوز)
نحوه عملکرد: آکاربوز (پریکوز) آنزیم‌هایی را که به هضم نشاسته کمک می‌کنند مهار می‌کند و در نتیجه باعث کند شدن سرعت افزایش قند خون می‌شود. این دارو متعلق به گروهی از داروها موسوم به مهارکننده‌های آلفا گلوکزیداز است. آکاربوز فقط روی قند بعد از غذا مؤثر است و روی قند ناشتا تأثیری ندارد.
عوارض جانبی: برخی از عوارض این نوع داروها می‌تواند شامل ناراحتی معده به صورت گاز شکم، اسهال، حالت تهوع و انقباضات شکمی باشد. کمبود ویتامین ب6 (B6) و افت کلسیم نیز می‌تواند از عوارض این دارو باشد.
کلرپروپامید (دیابینیز)
نحوه عملکرد: کلرپروپامید (دیابینیز) با تحریک لوزالمعده برای آزاد کردن انسولین بیشتر، قند خون را کاهش می‌دهد. این نوع دارو را جزء گروه «سولفونیل‌اوره» می‌دانند. کلروپروپامید دیگر در ایران مصرف نمی‌شود. تحقیقاتی نشان داده است که اثربخشی این دارو معمولاً بعد از حدود پنج سال شدیداً کاهش می‌یابد.
عوارض جانبی: عوارض جانبی سولفونیل‌اوره‌ها عبارتند از:
- قند خون پایین
- ایجاد ناراحتی در معده
- راش‌های پوستی یا خارش پوست
- افزایش وزن
کولسولام (ولکول)
نحوه عملکرد: کولسولام (ولکول) در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع دو کلسترول بد یا LDL را کاهش می‌دهد و کنترل قند خون را بهبود می‌بخشد. این نوع دارو در گروه «جداکننده‌های اسید صفراوی» قرار می‌گیرد.
امپاگلیفلوزین (گلوریپا، پاگلینو)
نحوه عملکرد: امپاگلیفلوزین (گلوریپا، پاگلینو)، مقدار گلوکزی را که با ادرار از بدن دفع می‌شود افزایش می‌دهد و کلیه را از جذب مجدد گلوکز منع می‌کند. پزشکان این نوع دارو را جزء گروه «مهارکننده سدیم گلوکز کوترانسپورتر ۲ (SGLT2)» می‌دانند.
گلیمپیرید (آماریل)
نحوه عملکرد: گلیمپیرید (آماریل)، قند خون را با تحریک لوزالمعده برای آزاد کردن انسولین بیشتر، کاهش می‌دهد. این نوع دارو جزء گروه «سولفونیل‌اوره» به شمار می‌رود.
عوارض جانبی: برخی از عوارض جانبی سولفونیل‌اوره‌ها عبارتند از:
- قند خون پایین
- ایجاد ناراحتی در معده
- راش‌های پوستی یا خارش پوست
- افزایش وزن
گلیپیزید (گلوکترل و گلوکترل XL)
نحوه عملکرد: گلیپیزید (گلوکترل و گلوکترل XL)، قند خون را با تحریک لوزالمعده برای آزاد کردن انسولین بیشتر، کاهش می‌دهد. این نوع دارو را جزء گروه «سولفونیل‌اوره» می‌شناسند.
عوارض جانبی: برخی عوارض جانبی سولفونیل‌اوره‌ها عبارتند از:
- قند خون پایین
- ایجاد ناراحتی در معده
- راش‌های پوستی یا خارش پوست
- افزایش وزن
گلیبورید (دیابتا، گلیناس پرستب)
نحوه عملکرد: گلیبورید (دیابتا، گلیناس پرستب)، قند خون را با تحریک لوزالمعده برای آزاد کردن انسولین بیشتر، کاهش می‌دهد. این نوع دارو را جزء گروه «سولفونیل‌اوره» به شمار می‌آورند.
عوارض جانبی: عوارض جانبی سولفونیل‌اوره‌ها عبارتند از:
- قند خون پایین
- ایجاد ناراحتی در معده
- راش‌های پوستی یا خارش پوست
- افزایش وزن
لیناگلیپتین (ملیجنت، لیرنتا)
نحوه عملکرد: وقتی قند خون خیلی بالاست، لیناگلیپتین (ملیجنت، لیرنتا) سطح انسولین بدن را افزایش می‌دهد و به کبد پیام می‌دهد که تولید قند را کاهش دهد. این نوع دارو را از خانواده «مهارکننده دیپپتیدیل پپتیداز 4 (DPP-4)» می‌دانند.
این داروها باعث افزایش وزن نمی‌شوند. پزشک ممکن است آن‌ها را به تنهایی یا با داروی دیگری مانند متفورمین برای شما تجویز کند.
متفورمین (فورتامت، گلوکوفاج، گلوکوفاج XR، گلومتزا، ریومت)
نحوه عملکرد: متفورمین معمولاً اولین انتخاب دارویی در درمان دیابت است. متفورمین توانایی انسولین را برای انتقال قند به سلول‌ها، به ویژه سلول‌های ماهیچه‌ای بهبود می‌دهد. این داروها همچنین کبد را از آزاد کردن قندهای ذخیره‌شده بازمی‌دارند. خطر افت قند خون در مصرف متفورمین معمولاً پایین است. تحقیقاتی نشان داده که متفورمین می‌تواند خطر بیماری قلبی را کاهش دهد و کاهش وزن مناسبی ایجاد کند.
متفورمین علاوه بر دیابت، در روال درمان بعضی بیماری‌های دیگر نیز استفاده می‌شود. از جمله برخی بیماری‌های هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اما اگر آسیب کلیوی یا نارسایی قلبی دارید نباید آن‌ها را مصرف کنید، پس حتماً این موضوع را با پزشک‌تان در میان بگذارید. این نوع دارو به نام «بیگوآنید» نیز شناخته می‌شود. اگر قرار است رادیولوژی و اسکنی انجام دهید که نیاز به تزریق ماده حاجب دارید، با پزشک‌تان درباره مصرف متفورمین صحبت کنید، زیرا لازم است مصرف دارو تا ۴۸ ساعت قطع شود.
برای جلوگیری از عوارض گوارشی متفورمین معمولاً پزشک‌تان دارو را با دوز پایین برای شما شروع می‌کند و هر یک هفته تا دو هفته دوز آن را افزایش می‌دهد تا به دوز درمانی مورد نظر برسید.
عوارض جانبی: عوارض جانبی بیگوآنیدها شامل موارد زیر است:
- ناراحتی در معده به صورت حالت تهوع و اسهال
- حس کردن مزه فلز در دهان
میگلیتول (گلیست)
نحوه عملکرد: میگلیتول (گلیست)، آنزیم‌هایی را که به هضم نشاسته کمک می‌کنند مهار می‌کند، در نتیجه سرعت افزایش قند خون را کاهش می‌دهد. این دارو متعلق به گروهی از داروهاست که پزشکان آن را «مهارکننده‌های آلفا گلوکزیداز» می‌نامند.
عوارض جانبی: عوارض جانبی برای مهارکننده‌های آلفا گلوکزیداز شامل ناراحتی معده از جمله گاز شکم، اسهال، حالت تهوع و انقباضات شکمی است.
ناتگلینید (استارلیکس)
نحوه عملکرد: ناتگلینید(استارلیکس) باعث می‌شود لوزالمعده انسولین بیشتری آزاد کند، اما تنها درصورتی‌که قند خون شما خیلی بالا باشد. این نوع دارو را از خانواده «مگلیتینید» می‌شناسند.
عوارض جانبی: عوارض جانبی مگلیتینیدها شامل موارد زیر است:
- قند خون پایین
- ناراحتی در معده
پیوگلیتازون (پیتوز)
نحوه عملکرد: پیوگلیتازون (پیتوز) به انسولین کمک می‌کند تا در عضلات و چربی‌ها عملکرد بهتری داشته باشد. این دارو، مقدار قندی را که کبد آزاد می‌کند کاهش می‌دهد و باعث می‌شود سلول‌های چربی نسبت به اثرات انسولین حساس‌تر شوند. ممکن است چند هفته طول بکشد تا این داروها قند خون را پایین بیاورند. این دارو همچنین می‌تواند باعث افزایش وزن در شما شود. بنابراین، اگر اضافه‌وزن داشته باشید ممکن است این دارو برای شما تجویز نشود. این دارو در کسانی که دچار مشکلات و نارسایی قلبی هستند منع مصرف دارد. پزشک باید در مورد خطرات قلبی این نوع دارو که از گروه «تیازولیدین‌دیون» است، با شما صحبت کند.
عوارض جانبی: عوارض جانبی این نوع دارو نادر است اما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سطح بالاتر از نرمال آنزیم‌های کبدی
- نارسایی کبد
- عفونت تنفسی
- سردرد
- احتباس مایعات در بدن
رپاگلینید (پراندین)
نحوه عملکرد: رپاگلینید (پراندین) باعث می‌شود لوزالمعده انسولین بیشتری آزاد کند، اما تنها درصورتی‌که قند خون شما خیلی بالا باشد. این دارو روی قند بعد از غذا مؤثر است. مصرف همزمان رپاگلینید با انسولین توصیه نمی‌شود. این دارو برای افراد بالای ۴۵ سال، بیماران کبدی، کلیوی و زنان باردار تجویز نمی‌شود. بعضی داروها مانند جیمفیبروزیل و داروهای ضدقارچ با رپاگلینید تداخل دارویی دارند. این نوع دارو را جزء گروه «مگلیتینید» می‌دانند.
عوارض جانبی: عوارض این نوع دارو شامل موارد زیر است:
- قند خون پایین
- ناراحتی در معده
- سردرد
- درد در مفاصل
ساکساگلیپتین (آنگلیزا)
نحوه عملکرد: وقتی قند خون خیلی بالاست، ساکساگلیپتین (آنگلیزا)، سطح انسولین بدن را افزایش می‌دهد و به کبد پیام می‌دهد که تولید قند را کاهش دهد. این نوع دارو را از خانواده «مهارکننده دیپپتیدیل پپتیداز 4 (DPP-4)» به شمار می‌رود.
این داروها باعث افزایش وزن نمی‌شوند. پزشک ممکن است آن‌ها را به تنهایی یا با داروی دیگری مانند متفورمین برای شما تجویز کند.
سیتاگلیپتین (زیپتین، ژانوپتین، ژانووکس)
نحوه عملکرد: وقتی قند خون خیلی بالاست، ساکساگلیپتین (زیپتین، ژانوپتین، ژانووکس)، سطح انسولین بدن را افزایش می‌دهد و به کبد پیام می‌دهد که تولید قند را کاهش دهد. این نوع دارو از خانواده «مهارکننده دیپپتیدیل پپتیداز 4 (DPP-4)» به شمار می‌رود.
این داروها باعث افزایش وزن نمی‌شوند. پزشک ممکن است آن‌ها را به تنهایی یا با داروی دیگری مانند متفورمین برای شما تجویز کند.
داروهای ترکیبی
تعدادی از قرص‌های دیابتی ترکیبی از دو دارو در یک قرص هستند. آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- آلوگلیپتین و متفورمین (کازانو)
- آلوگلیپتین به علاوه پیوگلیتازون (اوسنی)
- داپاگلیفلوزین و متفورمین (زیگدو XR)
- امپلگلیفلوزین و لیناگلیپتون (گلورنتا)
- امپلگلیفلوزین و متفورمین (سینوریپا)
- گلیپیزید و متفورمین (متاگلیپ)
- گلیبورید و متفورمین (گلوکووانس)
- لیناگلیپتین و متفورمین (جنتادوئتو)
- پیوگلیتازون و گلیمپیرید (دوئه‌تاکت)
- رپاگلینید و متفورمین (پرندیمت)
- روسیگلیتازون و گلیمپیرید (آوانداریل)
- روسیگلیتازون و متفورمین (آواندامت)
- ساکساگلیپتین و متفورمین (کومبیگلیز XR)
- سیتاگلیپتین و متفورمین (زیمپت)
داروهای دیابتی که در ایران استفاده نمی‌شوند
برخی از داروها هستند که شاید وقتی در اینترنت به دنبال داروهای دیابت می‌گردید با آن‌ها مواجه شوید ولی اصلاً نام‌شان را نشنیده باشید. این داروها در ایران کمتر وجود دارند یا اصلاً وجود ندارند. لیستی از این داروها در زیر آمده است:
آلوگلیپتین (نسینا)
نحوه عملکرد: وقتی قند خون خیلی بالاست، آلوگلیپتین (نسینا)، سطح انسولین را بالا می‌برد و به کبد پیام می‌دهد که تولید قند را کاهش دهد. این نوع دارو از خانواده مهارکننده دیپپتیدیل پپتیداز 4 (DPP-4) است. داروهای سیتاگلپتین (زیپتین، ژانوپتین، ژانوکس) و لیناگلپتین (لیرنتا، ملیجنت) عملکردی مشابه این دارو دارند.
این داروها باعث افزایش وزن نمی‌شوند. همچنین ممکن است پزشک آن‌ها را به تنهایی یا همراه داروی دیگری مانند متفورمین برای شما تجویز کند.
کاناگلیفلوزین (اینووکانا)
نحوه عملکرد: کاناگلیفلوزین (اینووکانا)، مقدار گلوکزی را که از طریق ادرار از بدن خارج می‌شود افزایش می‌دهد و کلیه را از جذب مجدد گلوکز منع می‌کند. این نوع دارو جزء گروه مهارکننده سدیم «گلوکز کوترانسپورتر ۲ (SGLT2)» است.
عوارض جانبی: برخی عوارض کاناگلیفلوزین می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عفونت‌های قارچی واژن
- عفونت دستگاه ادراری
- سرگیجه و غش
- کتواسیدوز یا کتوز
- افزایش خطر شکستگی استخوان
- کاهش تراکم مواد معدنی استخوان
داپاگلیفلوزین (فارگسیگا)
نحوه عملکرد: داپاگلیفلوزین (فارگسیگا)، مقدار گلوکزی را که توسط ادرار از بدن دفع می‌شود افزایش می‌دهد و کلیه را از جذب مجدد گلوکز منع می‌کند. این نوع دارو را جزء گروه «مهارکننده سدیم گلوکز کوترانسپورتر ۲ (SGLT2)» می‌دانند.
انسولین استنشاقی (آفرزا)
نحوه عملکرد: این دارو در حال حاضر در ایران استفاده نمی‌شود، اما به‌طورکلی مکانیسم اثر آن را برای شما می‌گوییم. انسولین به سرعت از سلول‌های ریه به جریان خون منتقل می‌شود. این دارو جایگزین انسولین طولانی‌اثر که تزریق می‌شود نیست. اگر بیماری طولانی‌مدت ریوی مانند آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه یا COPD دارید یا سیگار می‌کشید نباید از این دارو استفاده کنید. همچنین انسولین استنشاقی برای درمان کتواسیدوز دیابتی توصیه نمی‌شود.
نحوه مصرف: کارتریجی را که حاوی دوزی از این انسولین پودری و سریع‌العمل است، در یک اسپری بینی قرار می‌دهید و آن را قبل از غذا یا پس از شروع غذا خوردن استفاده می‌کنید.
