باد شکم که گوز، باد معده یا باد داشتن نیز نامیده می‌شود، اصطلاح پزشکی برای رها کردن گاز سیستم گوارش از راه مقعد است. این یک فرایند طبیعی است و هنگام تجمع گاز در داخل دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد. گاز معده به دو شکل جمع می‌شود. بلعیدن هوا هنگام غذا خوردن یا نوشیدن باعث جمع شدن اکسیژن و نیتروژن در دستگاه گوارش می‌شود. دوم، در حین هضم غذا، گازهای گوارشی مانند هیدروژن، متان و دی‌اکسید کربن جمع می‌شوند. هر دو علت تجمع گاز می‌تواند باعث باد شکم شود.
چه چیزی باعث باد شکم می‌شود؟
باد شکم بسیار شایع است. در سیستم گوارش همه‌ی ما گاز جمع می‌شود. بیشتر مردم روزانه حدود 10 بار باد معده رها می‌کنند. اگر برای شما به‌طورمعمول بیشتر از این تعداد است، ممکن است باد شکمی مفرط داشته باشید که دلایل متعددی دارد.
بلعیدن هوا
بلعیدن هوا در طول روز و در هنگام خوردن و آشامیدن، طبیعی است. معمولاً شما فقط مقدار کمی هوا می‌بلعید. اگر مرتباً هوای بیشتری ببلعید، ممکن است باد شکم بیش‌ازحدی داشته باشید. این وضعیت همچنین ممکن است باعث آروغ زدن شود.
دلایلی که ممکن است بیش‌ازحد معمول هوا را ببلعید عبارت‌اند از:
- جویدن آدامس
- سیگار کشیدن
- مکیدن اشیایی مانند نوک خودکار
- خوردن نوشیدنی‌های گازدار
- تند غذا خوردن
رژیم غذایی
انتخاب‌های غذایی شما می‌تواند منجر به باد شکم بیش‌ازحد شود. برخی از غذاهایی که باعث افزایش باد می‌شوند عبارت‌اند از:
- لوبیا
- کلم
- کلم بروکلی
- کشمش
- عدس
- آلو بخارا
- سیب
- غذاهای حاوی فروکتوز یا سوربیتول زیاد، مانند آب‌میوه‌ها
هضم این مواد غذایی ممکن است مدت‌زمان زیادی طول بکشد و منجر به باد شکم همراه با بوی نامطبوع شود. همچنین بدن، برخی از غذاها را نمی‌تواند به طور کامل جذب کند. این بدان معناست که آن‌ها بدون اینکه به طور کامل هضم شده باشند از روده‌ها به روده‌ی بزرگ منتقل می‌شوند. روده‌ی بزرگ حاوی مقدار زیادی باکتری است که مواد غذایی را تجزیه می‌کنند و در این حین گازهایی را آزاد می‌کنند. تجمع این گاز باعث باد شکم می‌شود.
علل و عوارض باد شکم مفرط
اگر رژیم غذایی شما حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات یا قند نیست و هوای زیادی را نمی‌بلعید، پس باد شکم مفرط ممکن است به دلیل یک بیماری باشد. بیماری‌هایی که به‌طور بالقوه زمینه‌ساز باد شکم هستند شامل عارضه‌های موقت و مشکلات گوارشی هستند. برخی از این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- یبوست
- التهاب معده‌ای روده‌ای (گاستروانتریت)
- عدم تحمل غذایی مانند عدم تحمل لاکتوز
- سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
- بیماری کرون
- بیماری سلیاک
- دیابت
- اختلالات خوردن
- کولیت زخمی
- سندرم دامپینگ
- بیماری ریفلاکس معده (بازگشت اسید به مری)
- پانکراتیت خود ایمنی
- زخم معده
روش‌های معالجه و درمان‌های خانگی باد شکم
بسته به علت مشکل، روش‌های مختلفی برای درمان باد شکم وجود دارد. برای درمان آن در خانه، موارد زیر را امتحان کنید:
- رژیم غذایی خود را بررسی کنید. اگر رژیم غذایی شما حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات است که هضم آن‌ها دشوار است، سعی کنید آن‌ها را با ماد غذایی دیگری جایگزین کنید. کربوهیدرات‌هایی که هضم آسان‌تری دارند، مانند سیب‌زمینی، برنج و موز جایگزین‌های خوبی هستند.
- غذاهای مصرفی خود را در یک دفتر ثبت کنید. این کار به شما کمک می‌کند عوامل محرک را شناسایی کنید. پس از شناسایی غذاهایی که باعث باد شکم مفرط شما می‌شوند، می‌توانید از آن‌ها اجتناب کنید یا مقدار کمتری از آن‌ها را بخورید.
- وعده‌های کوچک‌تری بخورید و تعداد وعده‌ها را بیشتر کنید. سعی کنید به‌جای سه وعده غذایی سنگین، روزانه حدود پنج تا شش وعده‌ی کوچک بخورید تا به فرایند هضم غذا کمک کنید.
- درست بجوید. از انجام هر کاری که باعث افزایش میزان بلع هوا می‌شود خودداری کنید. این شامل اطمینان از درست جویدن غذا و اجتناب از جویدن آدامس یا سیگار کشیدن است.
- ورزش کنید. مشاهده‌شده که در برخی افراد ورزش به تسهیل هضم و گوارش کمک می‌کند و می‌تواند از باد شکم جلوگیری کند.
- داروهای بدون نسخه را امتحان کنید. این داروها شامل قرص ذغال (که از طریق سیستم گوارش گاز را جذب می‌کند)، آنتی‌اسیدها و مکمل‌های غذایی مانند آلفا گالاکتوزیداز (بینو) است. لازم به ذکر است که اثر این داروها موقت است.
چه موقع لازم است به پزشک مراجعه کنید؟
اگر باد شکم بی‌دلیل و غیرقابل توضیحی دارید یا علائم زیر را همراه باد شکم دارید، باید به پزشک خود مراجعه کنید:
- ورم شکم
- درد شکمی
- گاز مداوم و شدید
- استفراغ
- اسهال
- یبوست
- کاهش وزن ناخواسته
- سوزش سر دل
- خون در مدفوع
تشخیص باد شکم
پزشک در مورد علائمتان و مواردی مانند زمان شروع مشکل و عوامل محرک (در صورت وجود) با شما صحبت می‌کند. او همچنین یک معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. برای اطمینان از اینکه بدن شما در حال مبارزه با عفونتی نیست، برای شناسایی هرگونه عدم تحمل احتمالی غذایی و برای اطمینان از عدم وجود بیماری دیگری که باعث باد شکم شده، ممکن است آزمایش خون لازم باشد.
پزشک احتمالاً به شما توصیه می‌کند که مراحل بالا، از جمله دفترچه‌ی غذایی و تغییر عادت‌های غذایی را دنبال کنید. بسته به علت، ممکن است مراجعه به متخصص تغذیه نیز مفید باشد. علاوه بر این، در صورت داشتن یک بیماری خاص نیز دارو دریافت می‌کنید. اگر پزشک شما توانسته است یک بیماری زمینه‌ای را در شما شناسایی کند، برای آن درمان می‌شوید. همچنین برای تشخیص قطعی علت باد شکم بیش‌ازحد ممکن است لازم باشد آزمایش‌های بیشتری انجام دهید.
پیشگیری از باد شکم
برخی از غذاهایی که احتمال کمتری برای ایجاد باد معده دارند عبارت‌اند از:
- گوشت، ماکیان و ماهی
- تخم‌مرغ
- سبزیجاتی مانند کاهو، گوجه‌فرنگی، کدوسبز و بامیه
- میوه‌هایی مانند گرمک، انگور، انواع توت، گیلاس، آووکادو و زیتون
- کربوهیدرات‌هایی مانند نان فاقد گلوتن، نان برنج و برنج
ازآنجایی‌که همه‌ی ما به برخی غذاها واکنش متفاوتی نشان می‌دهیم بنابراین گاهی اوقات جلوگیری از باد شکم نیازمند تغییر در رژیم غذایی است.
خلاصه نکات پایانی
عدم درمان باد شکم پیامدهای درازمدتی ندارد. اگر باد شکم ناشی از یک عدم تحمل غذایی یا مسئله‌ی گوارشی باشد، ممکن است مشکل بدتر شود. همچنین ممکن است علائم دیگری نیز ایجاد شود. در برخی موارد، داشتن باد شکم مفرط برای مدت طولانی می‌تواند به مسائل دیگری مانند مشکلات اجتماعی و تغییر در عادات غذایی منجر شود. اگر این مسئله تأثیر زیادی روی سبک زندگی شما بگذارد، ممکن است بر خلق‌وخوی شما نیز اثر بگذارد. مهم است که یک رژیم غذایی سالم را حفظ کنید و در صورت تأثیر منفی آن بر زندگی‌تان، به پزشک مراجعه کنید.