دیابت بی‌مزه کلیوی یا نفروژنیک، نام یک بیماری نادر است که با دیابت شیرین تفاوت دارد. دیابت شیرین یا همان دیابت معمولی منجر به افزایش سطح قند خون می‌شود. اما دیابت بی‌مزه کلیوی به دلیل وجود مشکلی در کلیه‌ها بروز می‌کند. نتیجه این وضعیت، ادرار و تشنگی بیش از حد است که درمان آن، درمان پرچالشی است. با خواندن این مطلب با دلایل، نشانه‌های این بیماری، روش‌های کنترل و درمان آن آشنا شوید.
تعریف دیابت بی‌مزه کلیوی
دیابت بی‌مزه نتیجه مشکلاتی در رابطه با هورمونی به نام هورمون ضدادرار، وازوپرسین یا ADH است. وازوپرسین در بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس ساخته و در غده هیپوفیز ذخیره می‌شود. از دست دادن مایعات یا کم‌آب شدن بدن باعث آزادسازی این هورمون می‌شود. آزاد شدن این هورمون باعث می‌شود کلیه‌ها آب را نگه دارند که خود موجب کاهش ادرار و غلیظ شدن آن می‌شود.
در دیابت بی‌مزه کلیوی، کلیه‌ها نمی‌توانند به این هورمون که توازن مایعات را در بدن تنظیم می‌کند، واکنش نشان بدهند. در واقع مسئله اصلی در این نوع دیابت، آزادسازی این هورمون‌ها نیست. هورمون ADH به اندازه کافی تولید می‌شود. اما کلیه‌ها تا اندازه‌ای یا در مواقعی کاملاً نسبت به آن بی‌تفاوتند. حسگرهای هورمون وازوپرسین در کلیه‌ها عموماً کم یا معیوبند. بنابراین، این هورمون بدون اینکه تأثیری بگذارد، جریان می‌یابد. در نتیجه کلیه‌ها آب کافی جذب نمی‌کنند و در عوض، انگار که هیچ هورمون وازوپرسینی در کار نبوده است، ادرار رقیق و فراوانی دفع می‌کنند.
علائم دیابت بی‌مزه کلیوی
عدم توانایی یا ناتوانی کلیه‌ها برای نگهداری آب باعث بروز نشانه‌های دیابت بی‌مزه کلیوی می‌شود. این نشانه‌ها عبارتند از:
- تشنگی مفرط
- تولید بیش از حد ادرار یا پرادراری
این نشانه‌ها در برخی افراد می‌تواند شدت یابد و باعث کم‌آب شدن بدن شود. از دست دادن مفرط مایعات همچنین می‌تواند منتهی به نامتعادل شدن یا عدم تعادل الکترولیت‌ها در بدن شود. نشانه‌های عدم تعادل الکترولیتی عبارتند از:
- ضعف نامعلوم
- بی‌حالی
- درد عضلانی
- زودرنجی
برای شخصی که به دیابت بی‌مزه کلیوی دچار نیست، درک تشنگی مفرط حاصل از این بیماری دشوار است. بعضی افراد مبتلا نیاز دارند هر روز و در تمام مدت، هر ۱۵ دقیقه یک لیوان بزرگ آب یا نوشیدنی بخورند و از آنجا که کلیه‌ها همان آب را هم نگه نمی‌دارند، فرد باید دفعات زیادی به دستشویی برود.
دلایل ابتلا به دیابت بی‌مزه کلیوی
دیابت بی‌مزه کلیوی در کودکان، به خصوص کودکان زیر هفت سال عمدتاً ناشی از یک جهش ژنتیکی ارثی است که از لحظه تولد فرصت بروز یافته است. در نتیجه، گیرنده هورمون ضدادرار به درستی کار خود را انجام نمی‌دهد.
در بزرگسالانی که دچار دیابت بی‌مزه کلیوی می‌شوند، علت بیماری ژنتیکی نیست. در عوض، داروها و عدم تعادل الکترولیتی دلیل چنین وضعیتی است. دلایل دیابت بی‌مزه کلیوی در بزرگسالان شامل موارد زیر می‌شود:
- لیتیوم؛ دارویی که عموماً برای اختلال دوقطبی مصرف می‌شود. طبق تحقیقات انجام‌شده تقریباً بیش از ۲۰ درصد از مصرف‌کنندگان لیتیوم به دیابت بی‌مزه کلیوی دچار می‌شوند.
- دیگر داروها، از جمله دمکلوسیکلین؛ Declomycin، افلوکساسین؛ Floxin، ارلیستات؛ alli,Xenical و سایر داروها نیز می‌تواند علت این بیماری باشد.
- سطح بالای کلسیم در خون که به آن هایپرکلسمی می‌گویند.
- سطح بالای پتاسیم در خون که به آن هایپوکالمی می‌گویند.
- بیماری کلیه، به ویژه بیماری کلیه پلی‌کیستیک نیز یکی دیگر از دلایل است.
راهکارهای درمان دیابت بی‌مزه کلیوی
دیابت بی‌مزه کلیوی نشانه‌هایی شبیه به دیابت بی‌مزه مرکزی دارد. اما در دیابت بی‌مزه مرکزی کلیه‌ها طبیعی کار می‌کنند و مشکل در تولید ناکافی هورمون ضدادرار در مغز است. با این همه، دیابت بی‌مزه مرکزی را می‌توان از طریق جانشین کردن دارویی به نام دسموپرسین که به صورت ساختگی جایگزین هورمون ضدادرار می‌شود مداوا نمود. اما درمان دیابت بی‌مزه کلیوی می‌تواند کمی دشوارتر باشد.
از آنجا که در دیابت بی‌مزه کلیوی، کلیه‌ها نمی‌توانند به هورمون ضدادرار یا همان وازوپرسین واکنش نشان دهند، افزایش این هورمون کمکی نمی‌کند. در حال حاضر، هیچ راه‌حل مناسبی وجود ندارد که از طریق آن، کلیه‌ها را وادار کنیم تا به وازوپرسین موجود واکنش نشان دهند. در حقیقت، گزینه‌های درمانی محدود هستند.
اگر دارویی مثل لیتیوم باعث به وجود آمدن این شرایط است، تغییر داروها ممکن است دیابت بی‌مزه کلیوی را بهبود بخشد.
اکثر بزرگسالان مبتلا به دیابت بی‌مزه کلیوی می‌توانند از طریق نوشیدن مداوم آب، با مشکل از دست دادن مایعات به طریقی کنار بیایند. اما برای برخی افراد، نشانه‌های تقریباً دائمی تشنگی و ادرار می‌تواند غیرقابل تحمل شود. در این وضعیت، برخی درمان‌ها می‌تواند نشانه‌های دیابت بی‌مزه کلیوی را دست‌کم تا حدی کاهش دهند:
- رژیم غذایی مناسب؛ یک رژیم کم‌نمک و کم‌پروتئین، ادرار حاصله را کم می‌کند.
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSSAIDها مثل ایبوپروفن؛ Motrin، ایندومتاسین؛ Indocin و ناپروکسن؛ Naprosyn، می‌تواند ادرار را کاهش دهند.
- داروهای ادرارآور؛ به نظر عجیب می‌آید اما داروهای ادرارآور مثل هیدروکلروتیازید و آمیلورید می‌توانند ادرار مفرط ناشی از دیابت بی‌مزه کلیوی را کم کند.
به یاد داشته باشید همه بزرگسالان و کودکان مبتلا به دیابت بی‌مزه کلیوی باید به دفعات به دستشویی بروند. این کار از تورم بیش از حد مثانه که می‌تواند باعث مشکلات بلندمدت شود، جلوگیری می‌کند. البته این حالت به ندرت اتفاق می‌افتد اما با رعایت این نکته می‌توانید از خطر به وجود آمدن آن تا حد زیادی در امان بمانید.
فراموش نکنید مهم‌ترین درمان برای دیابت بی‌مزه کلیوی اطمینان حاصل کردن از دسترسی همیشگی به آب است. توصیه می‌شود همیشه یک بطری پر از آب همراه خود داشته باشید. توجه نکردن به از دست دادن مایعات می‌تواند منجر به کم‌آب شدن بدن یا عدم تعادل الکترولیتی شود که در بعضی موارد ممکن است شدید باشد. اگر پس از خوردن آب، میوه‌های تازه و مصرف مولتی‌ویتامین، نشانه‌ها و علائم مشکل شما بهبود نیافتند و بهتر نشدند، بهتر است این مورد را با پزشک خود مطرح کنید.
