فشارخون بالا مشکلی شایع است. افراد می‌توانند با پیروی از رژیم غذایی سالم، انجام تمرین‌های ورزشی و پرهیز از کشیدن سیگار، فشارخون خود را پایین بیاورند. اما مصرف مکمل‌های غذایی مانند ویتامین‌ها، مواد معدنی، گیاهان دارویی یا سایر انواع آن هم می‌تواند مفید باشد؟
در ایران، پانزده میلیون نفر به فشارخون بالا مبتلا هستند و سالانه، صدهزار نفر بر اثر ابتلا به بیماری‌های ناشی از فشارخون بالا جان خود را از دست می‌دهند.1 فشارخون بالا خطر ابتلای افراد به نارسایی قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
در برخی منابع ادعا شده که درمان‌های گیاهی و مصرف مکمل‌های غذایی می‌تواند به کاهش فشارخون کمک کند. آیا این مکمل‌ها واقعاً مؤثر هستند و مصرف آن‌ها بی‌خطر است؟ در این مقاله، با بررسی پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده، به این پرسش پاسخ می‌دهیم و نگاهی به اثربخشی، عوارض و گزینه‌های جایگزین مکمل‌ها می‌اندازیم.
آیا مکمل‌ها برای کاهش فشارخون مؤثر هستند؟
برخی شواهد حاکی از تأثیر برخی مکمل‌های خاص بر کاهش فشارخون است. گرچه، اغلب این پژوهش‌ها شواهد محکمی ارائه نداده‌اند یا بر روی گروه بزرگی انجام نشده‌اند. پزشکان معمولاً برای کاهش فشارخون، مکمل تجویز نمی‌کنند. در وبسایت انجمن قلب امریکا هم آمده: «هیچ قرص، ویتامین یا نوشیدنی خاصی وجود ندارد که بتواند جایگزین داروهای تجویزشده و اصلاح سبک زندگی شود.»
پس اگر تصمیم گرفته‌اید برای پایین آوردن فشارخون خود از مکمل‌ها کمک بگیرید، حتماً پیش از این کار با یک پزشک مشورت کنید زیرا ممکن است مکمل‌ها آن‌گونه که تبلیغ می‌شوند اثر نکنند و حتی احتمال دارد برخی از آن‌ها فشارخون شما را بالاتر ببرند.
در ادامه، شواهد موجود در مورد برخی از مکمل‌های رایجی را که افراد برای کاهش فشارخون خود مصرف می‌کنند، بررسی می‌کنیم.
پتاسیم
پتاسیم یک ماده معدنی است که نقشی حیاتی در تنظیم فشارخون ایفا می‌کند. هروقت مقدار زیاد نمک یا سدیم موجود در غذا، فشارخون فرد را بالا ببرد، پتاسیم وظیفه دارد بدن را از سدیم پاک کند. سدیم، کلیه‌ها را از خارج کردن مؤثر آب از بدن بازمی‌دارد و این‌گونه، فشارخون فرد بالا می‌رود. حمل آب اضافه منجر به افزایش سریع فشارخون می‌شود.
پتاسیم از دو راه به کاهش فشارخون کمک می‌کند:
- کاری می‌کند که بدن، سدیم بیشتری را از طریق ادرار دفع کند.
- باعث استراحت دیواره رگ‌های خونی می‌شود.
بر اساس یافته‌های مطالعه‌ای که پژوهش‌های متعددی را تحلیل کرده، مکمل‌های پتاسیم می‌توانند به کاهش فشارخون سیستولیک (عدد بالایی) و دیاستولیک (عدد پایینی) کمک کنند. این مکمل‌ها بیش از همه بر افرادی اثر داشت که رژیم غذایی پرسدیم داشتند، پیش از انجام پژوهش دچار کمبود پتاسیم بودند و داروی فشارخون مصرف نمی‌کردند. با وجود این، مکمل‌های پتاسیم می‌توانند برای افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی مضر باشند. مانند استفاده از هر مکمل دیگری، بهتر است قبل از مصرف مکمل پتاسیم با پزشک خود مشورت کنید.
انجمن قلب امریکا توصیه می‌کند برای کنترل فشارخون، خوردن مواد غذایی با پتاسیم بالا را فراموش نکنید:
- برگه زردآلو
- اسفناج
- گوجه‌فرنگی
- آووکادو
- قارچ
- آلوبخارا یا آب آلو
- شیر یا ماست کم‌چرب یا بدون چربی
منیزیوم
منیزیوم ماده معدنی دیگری است که نقش مهمی در تنظیم فشارخون دارد. منیزیم در بسیاری از فرایندهای بدن از جمله عملکرد عصبی و عضلانی، سیستم ایمنی و ساخت پروتئین‌ها مؤثر است.
در 2016، نویسندگان یک مطالعه پس از تحلیل نتایج ۳۴ پژوهش آزمایشی به این نتیجه رسیدند که مکمل منیزیوم می‌تواند فشارخون را کاهش دهد. آن‌ها معتقدند اگر افراد به مدت یک ماه، روزانه سیصد میلی‌گرم منیزیوم مصرف کنند، سطح منیزیوم بدن‌شان به حدی می‌رسد که می‌تواند باعث کاهش فشارخون شود.
میزان توصیه‌شده مصرف خوراکی منیزیوم برای بزرگ‌سالان بین ۳۱۰ تا ۴۲۰ میلی‌گرم است.
بنا بر اطلاعات ارائه‌شده توسط اداره مکمل‌های غذایی امریکا، رژیم غذایی غنی از منیزیوم می‌تواند خطر ابتلا به سکته مغزی، بیماری‌های قلبی و دیابت نوع دو را کاهش دهد.
مواد غذایی سرشار از منیزیوم عبارت‌اند از:
- بادام درختی
- اسفناج
- بادام هندی
- بادام‌‌زمینی
- لوبیای سیاه
- آووکادو
- سیب‌زمینی
- برنج قهوه‌ای
- ماست کم‌چرب یا بدون چربی
فیبرهای گیاهی
فیبرهای گیاهی برای حفظ سلامت قلب، معده و روده مهم هستند. خوردن فیبر کافی می‌تواند به کاهش موارد زیر کمک کند:
- سطح کلسترول
- فشارخون
- خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌‌عروقی
نتایج مطالعه‌ای که در ۲۰۱۸ انجام شده نشان می‌دهد برخی از مکمل‌های فیبر گیاهی می‌توانند فشارخون دیاستولیک و سیستولیک را کاهش دهند. نتایج پژوهش دیگری که در ۲۰۰۵ چاپ شده حاکی از این است که افزودن ۱۲ گرم فیبر به رژیم غذایی در روز، می‌تواند تا حد کمی به کاهش فشارخون کمک کند.
سازمان غذا و داروی امریکا مصرف ۲۵ گرم فیبر در روز را توصیه می‌کند و طبق ارزیابی‌های این سازمان، اکثر امریکایی‌ها این میزان فیبر را در رژیم غذایی خود مصرف نمی‌کنند.
خوب است مقدار زیادی غذاهای سالم با فیبر بالا به وعده‌های غذایی‌تان اضافه کنید. مصرف مکمل‌های حاوی فیبر می‌تواند جایگزین خوبی برای چنین غذاهایی باشد.
فولیک‌اسید
فشارخون بالا در دوران بارداری می‌تواند بسیار خطرناک باشد؛ پدیده‌ای که به نام «فشارخون بارداری» می‌شناسیم. اگر فشارخون بالای مادر کنترل نشود، می‌تواند عوارضی مانند مسمومیت بارداری (پِره‌اِکلامپسی)، سکته مغزی، زایمان زودرس و کم‌وزنی نوزاد در زمان تولد را به دنبال داشته باشد.
پژوهشی که در ۲۰۱۸ انجام شد نشان داد مصرف مکمل‌های حاوی فولیک‌اسید، خطر ابتلا به فشارخون و مسمومیت بارداری را کاهش می‌دهد.
فولیک‌اسید یکی از انواع ویتامین ب است و مصرف کافی ویتامین ب در دوران بارداری می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های مادرزادی کمک کند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری امریکا توصیه می‌کند زنانی که قصد دارند باردار شوند، روزانه چهارصد میکروگرم فولیک‌اسید مصرف کنند.
بسیاری از مکمل‌های ویتامینی که برای زنان باردار تجویز می‌شود حاوی فولیک‌اسید هستند. اما به‌صورت مکمل جداگانه نیز می‌توان آن را مصرف کرد.
پژوهشگران هنوز مشخص نکرده‌اند افرادی که باردار نیستند به چه میزان فولیک‌اسید نیاز دارند و آیا مصرف آن تأثیری بر فشارخون بالا دارد یا خیر.
کوآنزیم کیوتن
کوآنزیم کیوتن (CoQ10) ماده‌ای طبیعی است که در بدن تولید می‌شود و نقش مهمی در شیمی سلول‌ها ایفا می‌کند. این ماده به سلول‌ها کمک می‌کند انرژی تولید کنند.
برخی دانشمندان عقیده دارند که این مکمل در نقش آنتی‌اکسیدان ظاهر می‌شود و از تجمع چربی‌ها در عروق قلبی پیشگیری می‌کند و به این شکل، می‌تواند فشارخون را کاهش دهد.
با وجود این، طبق اطلاعات ارائه‌شده توسط سازمان مکمل‌های غذایی امریکا، در حال حاضر شواهد اندکی که وجود دارد نیز نشان می‌دهد احتمالاً کوآنزیم کیوتن تأثیر معناداری بر فشارخون ندارد. به‌علاوه، نتایج پژوهش‌ها در مورد فواید آن برای بیماری‌های قلبی نیز قطعی و روشن نیست. نتیجه پژوهشی در ۲۰۱۶ نیز نشان داده مصرف مکمل‌های کوآنزیم کیوتن در مقایسه با دارونما (قرصی که بی‌اثر است)، تأثیر چندانی بر فشارخون ندارد.
در ایران نیز نویسندگان پژوهشی که اثر مکمل کوآنزیم کیوتن را بر افراد مبتلا به فشارخون بالا بررسی کرده‌اند، عنوان می‌کنند اگر این مکمل همراه با داروهای معمول برای درمان این بیماری مصرف شود، باعث کاهش فشارخون سیستولی در افرادی می‌شود که دچار پرفشاری خفیف هستند.2 با توجه به اینکه پژوهش‌های انجام‌شده تاکنون با محدودیت‌های مختلفی روبه‌رو بوده‌اند، پژوهشگران معتقدند برای اطمینان یافتن از میزان اثرگذاری این آنزیم، به پژوهش‌های دقیق‌تری نیاز است.
سایر مکمل‌ها
سازمان ملی سلامت تکمیلی و تلفیقی امریکا، چند ماده غذایی را که به کاهش فشارخون کمک می‌کنند، نام برده از جمله:
- کاکائو
- سیر
- تخم کتان
- چای سبز یا سیاه
- محصولات پروبیوتیک
- چای ترش
- روغن ماهی یا سایر روغن‌های حاوی اسیدهای چرب امگا۳
با وجود این، متذکر شده که شواهد اندکی در مورد تأثیرگذاری این مکمل‌ها وجود دارد و حتی اگر باعث کاهش فشارخون شوند، تأثیر بسیار کمی خواهند داشت.
از مصرف چه موادی پرهیز کنیم؟
افراد نباید هر ادعایی مبنی بر اینکه مکملی می‌تواند فشارخون بالا را به‌طور چشمگیری کاهش دهد، به‌راحتی باور کنند. قبل از مصرف هر مکملی با پزشک خود مشورت کنید. برخی از مکمل‌ها می‌توانند تأثیر‌هایی منفی به جا بگذارند و یا با داروهایی مانند داروی کاهش فشارخون، تداخل داشته باشند.
پزشک، شما را از فواید و عوارض احتمالی مکمل‌ها آگاه می‌کند و برندهای معتبرتری را به شما توصیه می‌کند. به به افراد با فشارخون بالا توصیه می‌شود از مصرف موادی که فشارخون را بالا می‌برد پرهیز کنند. چنین موادی شامل موارد زیر است:
- الکل
- کافئین
- قرص‌های پیشگیری از بارداری
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن
- کورتیکواستروئیدهای سیستمیک
- داروهای ضدافسردگی
- برخی از داروهای ضدروان‌پریشی
جایگزین‌ها
در بیشتر موارد، فشارخون بالا قابل پیشگیری و کنترل است. افراد بسیاری می‌توانند فشارخون خود را با کمک روش‌های زیر کنترل کنند:
- مصرف کمتر سدیم
- خوردن چربی کمتر، به‌ویژه چربی اشباع‌شده
- داشتن رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات تازه
- انجام فعالیت‌های جسمی
- پرهیز از کشیدن سیگار
- در صورت ابتلا، درمان اختلال توقف تنفس یا آپنه.
اگر ایجاد این تغییرها منجر به کاهش فشارخون شما نشود، احتمالاً پزشک‌تان مصرف داروهای کاهش‌دهنده فشارخون را توصیه خواهد کرد.
خلاصه اینکه...
فشارخون بالا یک مشکل شایع است. برخی شواهد علمی حاکی از آن است که مکمل‌های خاصی مانند پتاسیم، منیزیوم و فولیک‌اسید می‌توانند فشارخون را کاهش دهند. با این حال، سازمان‌های رسمی توصیه می‌کنند به‌جای مصرف این مکمل‌ها، سبک زندگی‌تان را تغییر دهید و در صورت لزوم، برای درمان آن از داروهایی که پزشک تجویز می‌کند کمک بگیرید.
قبل از مصرف هرگونه مکملی با یک پزشک مشورت کنید.